congregation, community.
rude, rough, unpolished.
descendants, posterity.
manners, custom, disposition, inclination, conduct, manner of acting;
բոյս բարուց, nature, character, natural, disposition, inclination;
— քաղցունք, good manners, morals;
անբիծ, անարատ —, pure morals;
խրոխտ —, proud character;
խանգարել՝ եղծանել զբարս, to corrupt the morals;
ամոքել զբարս, to soften the morals;
յիւրոց բարուցն, ի կամաց բարուցն, կամաւոր բարուք, բարուք, յօժարութեան, willingly, spontaneously.
king;
prince, monarch, potentate, sovereign;
արքայից —, king of kings, emperor;
կեցցէ՛ —, God save the King! long live the King!
royally.
royal regiment or guard.
royal prince.
royal.
royal;
kinglike, kingly, royally.
where the king resides;
— քաղաք, capital.
made or built by the king;
royal, magnificent.
that has royal honour;
royal.
cf. Արքայաշուք.
aqua-regia.
regicide.
given by the king.
palace or city of the king.
basilisk (lizard).
walnut-tree or almond-tree.
son of the king, prince
royalty, reign, kingdom;
heaven, paradise.
queen;
կեցցե՜ —, God save the Queen!
royal;
— թագաւորութիւն, reign;
— տիկին, queen, royal princess.
archbishop, metropolitan.
archiepiscopal.
archbishopric
archiepiscopacy.
archimandrite.
royal;
— ճանապարհ, great thourougkfare, high-road.
given by the king or Court.
royal;
aulic;
— ճանապարհ, պողոտայ, high-way, road-way.
palace, royal residence;
court, courtier;
յարքունիս առնուլ, գրաւել, to confiscate.
from the Porte of Grand-Seigniors court;
from the public treasure.
cf. Արքունուստ.
cf. Արեւագալ.
bad omen, sad destiny.
cf. Ախտարք.
horoscope, nativity, stars.
prefect;
viceroy, vizier.
prefecture;
vice-royalty, vizirate.
cruel, inhuman.
cf. Դժուարաբարոյ.
cf. Դժուար.
cemetery.
snow-capt, snow-capped, snow-crowned summits.
side of the head, head;
pillow, bolster;
ի —ս լերին, on the mountain-top;
ընդ —ս, ի —ից, at the side of;
ի —ս նորա, at his pillow;
ընդ —ս գահոյիցն, at the bed's head.
cf. Սնկուալ.
execrable, abominable, ignominious vices.
patriarch;
— հայոց, patriarch of the Armenians, Catholicos.
pavilion, tent;
vault of heaven;
altar;
residence, habitation, dwelling;
chessboard, back-gammon board;
— վկայութեան, the Tabernacle;
— արքունի, royal palace, court;
աւագ —, high altar;
*գոգնոց —ի, frontal;
table.
barbarous;
— բարք, barbarity.
biting, pungent;
satirical, cynical;
— լեզու, tart tongue;
— բարք, mordacity, sharpness.
to dawn, to shine, to begin to appear, to rise;
to be born;
to take rise;
to emanate, to proceed from;
to sprout, to germinate, to pullulate;
to blossom;
to ensue, to result, to derive;
ի— առաւօտուն, at the peep or break of day, at daybreak;
ի— արեգական, at sunrise;
ծագեցաւ արեգակն, the sun appeared;
արդարքն ծագեսցեն իբրեւ զարեգակն, the righteous shall shine forth as the sun.
tulip;
արքունի —, fritillary;
վայրի —, poppy, corn-poppy.
hazel-nut;
acorn;
hazel-tree;
արքայական —, filbert.
can it be! is it possible ? — թէ տեսից ? when shall I see ? will it ever happen that I shall see ? իցէ՜ թէ, oh that! would to Heaven that when will it be ? please God ! իցէ՜ թէ հաճեսցին դիք, the gods permitting;
իցէ՜ թէ արշաւեսցեն երիվարք ընդ վէմս, can horses run on loose stones!
to take away, to remove, to carry off, to displace;
to retrench;
to derogate, to suppress, to withdraw;
to cause to cease, to destroy, to dispel, to efface, to extinguish, to stifle;
to take away, to ravish, to take, to steal, to rob;
to lift up, to raise;
to bear, to support, to sustain;
— ի վերայ, to put, to put on, to load;
— ի հաշուէ, to discount, to deduct, to abate;
— զօրէնս, to repeal a law, to cancel, to annul;
— զխոչս, to clear, to extricate;
— զցանկն, to unbar;
— զմանուկն յարգանդէ, to deliver a woman;
— թողուլ, բարձի թողի առնել, to abandon, to forsake entirely, cf. Մերժեմ, cf. Լքանեմ;
—ի լուծ կշռոց, to weigh;
— զգլուխ, to behead, cf. Գլխատեմ;
աղաղակ կական՝ կառաչ՝ ձայն՝ ճիչ —, to scream, to cry out;
to weep;
— ի միջոյ, to carry away, to stroy, to annul;
— զամենայն դժուարութիւն, to take away all difficulty;
— զկեանս ուրուք, to take away the life of some one, to kill, to murder;
բաղոք —, to appeal, to invoke, to lament;
— զցաւս, to support pain;
— ուստեք, to go away, to depart;
— զթիւ, to subtract;
— արձակել, to dismiss;
բարձեալ բերել, to carry;
to be carried or brought;
to liken, to compare;
to be taken away;
to be destroyed;
to be estinguished;
բարձիր եւ անկիր ի ծով, be thou removed and cast into the sea;
— մտաց հպարտութեամբ, to be proud of;
արք արգարք բառնիմ, the just perish;
Դամասկոս բարձցի ի քաղաքաց, Damascus will soon be no longer a city;
բարձաւ ուխան, the pact is broken;
— ի կենաց, to die;
նմա բարձին զխանչն, they put on him the cross.
cf. Արքայիկ օձ.
cf. Բարք.
herb, plant, simple;
vegetative body;
— բարուց, —ք բնութեան, բարք բուսոց, nature, temper, natural character, cf. Բարք, cf. Բնութիւն, cf. Սովորութիւն;
to pullulate.
to hire, to engage, to secure;
to redeem;
to hold, to detain, to usurp, to occupy, to seize, to appropriate, to encroach;
to stride;
to prepossess, to preoccupy;
— յարքունիս, to confiscate.
detention, encroachment, usurpation, occupation, seizure;
— յարքունիս, confiscation.
treasure;
heap;
hymn;
— արքունի, exchequer, finances;
տուն —ու, treasure, treasury;
— արքայի, privy purse of the king.
tooth;
պարք, շարք ատամանց, set, row of teeth;
յօրինել ատամունս, to indent;
խորտակել, փշրել զատամունս, to break the teeth, to notch, to break off;
— ածել, bite;
առնուլ ատամանց, to set the teeth on edge;
հանել զ—, to extract or draw out a tooth;
ցաւ ատամանց, tooth-ache;
ցաւէ — իմ, I have the toothache;
փուտ —, carious tooth;
մաքրել զատամունս, to brush or clean the teeth;
կրճտել զատամունս, to gnash, to show the teeth.
national;
related, allied to by marriage;
parent, relation;
— բարք, national character;
աւանդութիւն —, national tradition;
— ժողովն Հայոց, the national assembly or synod of the Armenians.
man;
husband, spouse;
person;
youth, young man;
— երեւելի, personage;
— իւրաքանչիւր, every one, every person, every body;
— ոք, a person, some one;
— ընդ արամբ, — զարամբ, in competition;
with emulation;
— ցընկեր, one to another;
ընդ — եւ ընդ կին, the men as well as the women, both men and women;
առ —, յայր, each person, a head, a man;
առն տալ, to marry;
առն՝ արանց լինել, to get, to be married;
վատ արանց, coward;
քաջ արանց, brave, courageous;
— խաղաղութեան, peaceful man;
— գործոյ, ingenious, active man;
— զօրութեան, valorous man;
— մահու, guilty, worthy of death;
— պատերազմի, belligerous, warlike, martial;
արք արեանց, sanguinary, bloody men;
— Աստուծոյ, man of God.
reception, taking, acceptance, admission, obtaining, acquisition;
cheer, feast, entertainment;
participle;
— փոխանադրոյ, acceptation of a letter of credit, of a bill of exchange;
— առնել ումեք, to welcome, to feast, to entertain;
— առնել օտարաց, to lodge strangers;
առնել — ցրտագին, to receive coldly, to give a cool reception;
— գոյր յարքունիս, ի դեսպանատան, there was a reception at court, at the embassy;
յ— լինել Աստուծոյ, to believe in God.
walnut;
— մշկահոտ, nutmeg;
— հնդկաց, cocoa-nut;
— արքայական, the finest quality of -;
— ործացուցիչ, nux vomica;
կեղեւ ընկուզի, nut-shell;
cf. Կորճ, cf. Փեճեկ;
կանանչ կեղեւ ընկուզի, green husk of -;
cf. Կղեղ, cf. Ոզոխ;
(ներքին) մաշկ ընկուզի, epidermis or brown cuticle of -;
cf. Պոպոկ, cf. Փեճեկ;
միջուկ ընկուզի, the kernel of -;
cf. Կթուն;
ծառ ընկուզի, — tree;
cf. Ընկուզի;
փայտ ընկուզի, — wood;
ի գոյն ընկուզի, nut-brown;
cf. Ընկուզագոյն;
քազել —ս, to nut;
երթալ ի քաղել —ս, to go a nutting;
գաւազան ի ժողովել —ս, nut-hook;
cf. Թափիչ.
king;
*bridegroom;
թագաւոր թագաւորաց, the king of kings;
թագաւոր Հայոց, the — of Armenia!
կեցցէ՛ թագաւոր, long live the -!
God save the -!
թագաւոր կենդանեաց, the — of beasts (lion);
թագաւոր թռչնոց, — of birds (eagle);
թագաւոր ծաղկանց, queen (Arm. king) of flowers (rose);
թագաւոր իժ, cf. Արքայիկ օձ;
թագաւորք, certain hymns of the Armenian Church;
թագաւոր կալ յումեքէ ի վերայ աշխարհի ուրուք, to be made — of some country;
թագաւոր առնել, to make —, to cause to reign.
cf. Արքայանիստ.
royal, regal;
royalist;
— ճանապարհ, the king's highway, main road, the highway;
թագաւորական օձ՝ թագաւորական իժ, cf. Արքայիկ՞՞՞օձ.
cf. Արքայանիստ.
cf. Արքայորդի.
panting for breath, asthmatic, short-breathed, wheezy;
— or Արքունի գինի, Taxos wine;
strong, generous wine.
theatrical, scenic;
— նկարք, scenery, scene;
— բանասերծութիւն, dramatic poetry, the drama.
door, entrance;
sluice;
— մեծ, portal;
— or — արքունի, the Ottoman or Sublime Port;
the Court;
դրան մարդիկ, the courtiers;
դրան երէց, almoner, chaplain;
արտաքին դրունք, porch, portico;
դրանց ի դուրս, դրանէ ի —, from door to door;
գրօք փակելովք, with closed doors;
դուրք դրանն, the street door, the gate, portal;
ի դուրս, out;
ի դուրս մերձեալ, եկեալ, հասեալ, impending, very near;
առ դուրս մահու, at death's door;
դրունք դժոխոց, the gates of Hell.
lecturer;
scholar, oue brought up at a seminary;
transcriber;
notary;
scribe, copyist;
արքունի or յիշատակաց —, chancellor;
հրովարտակաց —, secretary of State.
revenue, income, settled income, annuity, interest, rent;
proselyte, neophyte;
foreign, extrinsic, exotic, false;
—ք արքունի, finances;
— տարեկան, revenue, annual income;
ստանալ զեկամուտն, to receive one's income.
occupying a station, an office to the prejudice of another;
— պատրիարք, pseudopatriarch.
to be contented, satisfied, pleased, gratified;
to agree, to acquiesce, to consent, to approve;
to be reconciled, to become friends again;
to deign;
to taste;
չ— ընդ, to disapprove, to dislike;
հաճեալ է նա ընդ քեզ, you please him;
հաճեսցի տէր իմ արքայ, may it please your Majesty.
to be affected, filled or covered with, immersed, sunk in;
to array, clothe or invest oneself with, to bury oneself in;
յոսկի — եւ ի քարինս պատուականս, to be completely covered with gold and precious stones;
ի թախծութիւն, ի խոր տրտմութիւն —, to give oneself up to melancholy, to be filled with sadness;
— ի սուգ, to dress in mourning;
cf. Թուխ;
պաճարք —կեալք ի գիրութեան, fatted cattle.
to live, to be alive, to breathe;
to exist, to subsist;
to be;
կելով կեալ, to be saved, to enjoy eternal life;
բարւոք —, to be well, to be in good health;
— բարեբաստիկ, առատութեամբ —, to live happily;
to be comfortable, at one's ease, to have a competency;
— ի ստացուածոց իւրոց, to live or subsist on one's property, or on one's income;
— յնչից այլոց, to live at the expense of another;
— անառակութեամբ, to lead a dissolute life;
աշխարանաց արժանի կեանս —, to lead a sad life;
զարժանի քահանայութեան զճշմարիտ կեանս —, to live like a true priest;
կեցցե՜ս, hail! God save you, good morning;
good bye;
զիա՞րդ կեաս, how do you do ? how are you ? ո՞պէս կեայ նա, how does he do? կեցցէ արքայ, long live the king;
յաւիտեան կեաց, may you live for ever;
cf. Կեցցես.
living, alive;
animated, lively, vivid, vivacious, sprightly;
vital, vivifying, vivificative;
animal, beast;
կենդանեաւ՝ կենգանեօք, in one's lifetime, during one's life;
— լինել, to be alive, to live;
— առնել, to give new life to, to reanimate, to vivify;
— պահել զոք, to save anothers live;
երդուաւ ի —ն յաւիտենից, he swore by the living God, by the Eternal;
— է Տէր եւ — է անձն քո եթէ, as the Lord lives, as thy soul lives...;
— է անձն քո, արքայ, թէ գիտիցեմ, as thy soul lives, o king, I cannot tell;
— է Տէր եթէ մեռանիցի, I swear by the Lord he shall not die.
to cut, to cut off, to break;
to carve, to cut;
to divide, to separate;
to retrench, to diminish, to curtail;
to castrate;
to resolve, to decide, to determine;
to cross, to traverse, to pass;
to stop, to interrupt;
— գծից զմիմեանս, to cross one another;
— զծով, to plough, cross or traverse the sea;
— զծով եւ զցամաք, to run over, to over-run or scour both sea and land;
— ճանապարհ, to open, to pave away or road;
to progress towards, to bend one's steps to, to traverse, to travel;
— անցանել, to cross, to traverse, to pass, to travel over or through, to go over;
— ի ստենէ, to wean;
— զծառս, to fell, to cut down;
to clear;
դատ —, to sentence, to judge, to decide;
ական —, to mine, to dig, to hollow;
— զգլուխ, to cut off the head, to behead, to decapitate;
— զանդամս, to cut off limbs, to amputate;
— յարքունիս, to confiscate, to forfeit;
— ի կենաց, to slay, to deprive of life, to kill;
— զանձն ի փափկութիւն, to give oneself up to effeminacy;
ի վատութիւն —, to make a coward of;
— զծարաւ, to quench, to slake the thirst;
— զանձն յիմեքէ, to abstain, to keep from, to refrain, to forbear, to deprive or debar oneself of, to do without, to dispense with;
ակօս —, to plough, to furrow;
— գունդ մի, to detach, to form a detachment;
— լուսոյ զգիշեր, to drive away darkness;
— զբոց հրոյ, to spark, to sparkle, to emit sparks;
— զբանակն, to fray a way, to pass through, to cross;
— զգրիչ, to make a penpop;
գետն զդաշտն —նէ, the river traverses the plain.
plain, flat, even, level;
polished, smooth;
uniform, alike, equal;
unitedly;
evenly, plainly;
— հաւասար, on a level with, even with;
— եւ ուղիղ հասակ, fine-shaped, of a fine stature or figure;
— առնել, to level, to smooth;
to facilitate;
եղիցին առապարքն ի — ճանապարհս, the rough places shall be made smooth.
coat, clothes, garb, attire, wearing apparel;
old clothes;
preparation, show, pomp, magnificence;
— շքեղ, լայն, magnificent, flowing robe;
— առանց խորշխորշանի, garment without folds;
— արքայական, royal robe;
հեծելազն —ք or —անք, riding habit;
— բաղանեաց, bathing gown;
—ք նորք, a suit of new clothes;
— հարսանեաց, wedding garb;
— սգոյ, mourning;
արկանել զիւրեւ — այրութեան, to wear widow's weeds;
ի բաց հանել զ— այրութեան, to put of widow's weeds.
invention, expedients, means, shift, device, way;
provisions, food, victuals;
relief, solace;
pretext, subterfuge, pretence;
— կենաց, subsistence, means, necessities of life;
cf. Հնարք.
father;
papa, pa;
dad;
father, chief;
founder;
author, inventor;
— մեր, the Lord's prayer;
— երկնաւոր, գթութեան, heavenly Father, God of mercy;
հարք եկեղեցւոյ, the fathers of the church;
հարք միանձունք, old anchorites;
հարք մեր, our fathers, forefathers, ancestors;
— աշխարհի, Adam;
յարգոյ —, Reverend Father;
բարեյիշատակ —ն իսահակ, Father Isaac of blessed memory;
— սուրբ, holy father;
— խոստովանութեան, confessor;
հոգեւոր —, spiritual father;
— հայրենեաց, ժողովրդեան, աղքատաց, father of his country, of the people, of the poor;
քերթողաց —, father of Armenian literature, Moses of Khoren;
— պատմագրաց, father of history, Herodotus;
— եւ մայր, father and mother, parents;
որդի ի հօրէ, from father to son;
— իբրեւ զ—, like a fatherly, paternal;
ազնիւ, բարեգութ —, good, tender father;
— սիրտ, գութ, սէր հօր, the heart, tenderness, love of a father, paternal, fatherly affection;
սիրել, պատուել զ—, զօրավիգն լինել հօրին, to love, honour and succour one's father;
յաւելուլ առ հարս, to go the way of all flesh, to go to kingdom come, to die;
ննջեաց ընդ հարս իւր, he slept with his fathers;
— որդւովք բերկրեալ, a father happy in his children;
— մարդպետ, kislar-agasi, master of eunuchs.
bird;
hen;
cock;
grandfather;
beginning, rise, origin;
-ք, poultry;
ձագ հաւու, վառեկ, chicken, poult;
աղբ —ուց, hen-dung;
վանդակ —ուց, hen-coop;
դադարք —ուց, hen-roost, hen-house;
վաճառական —ուց, poulterer;
վաճառանոց —ուց, poultry-market;
միս —ու, fowl;
— խորովեալ, roast fowl;
—ն գրգռայ, the hen clucks;
եւ խօսեցաւ —, and the cock crowed.
consent, persuasion;
*cf. Սանդ;
consenting, persuaded, convinced;
— գտանիլ ընդ, to consent, to assent;
ի — ածել, cf. Հաւանեցուցանեմ;
ի — գալ, cf. Հաւանիմ;
— հաճութեամբ, willingly, with pleasure;
—ք եւ հաւասարք, agreeing together, unanimous.
rabbit, coney;
էգ, մատակ —, doe-rabbit;
արու —, buck rabbit;
ձագ —ի, young rabbit;
որջ, դադարք —ի, rabbit-burrow, rabbit-hutch;
կաղկանձել —ի, to squeak;
ղօղել —ի, to squat, to lie squat or cowering.
way, road, route, street, path;
issue;
journey;
mediation;
means, way, manner, method, process;
—ք մարմնոյ, the senses;
— արքունի, highway, public road, thoroughfare;
վարուն —, great thoroughfare;
կիցք —աց, cross-road;
անկոխ, ղարտուղի —, by-way, by-path;
— անգնաց, անկոխ, impassable road;
տըղմալից —, dirty or muddy road or street;
— երկնից, the way of heaven, the path of virtue;
աւուր միոյ —, a day's journey;
— երից աւուրց, three day's journey;
զ—այն, ի —ին, առ —աւ, զ—աւ, on the road, by the way, on a journey, during the journey;
— արարեալ, on or by the way;
— առնել, to go along, to travel, to undertake a journey;
to open, to prepare a way;
ի — անկանել, to set out on, to begin a journey, to start;
— ունել, to advance, to go forward, to get on;
անցանել զ—աւ, to take a wrong course, to go astray, to err;
թիւրել զ—ս ուրուք, to mislead, to lead astray, to put out of the right way, to cause to err;
արգելուլ, փակել, խափանել զ—, to interrupt or block the way, to stop up, to obstruct;
դնել ի —, to see off on a journey;
յաջողել զ—ս իւր, to prosper, to get on prosperously, to thrive;
ի —ի իւրում երթալ, to go one's own way;
to pursue one's point;
գնալ զ—ս or զ— ուրուք, to go by the same way as, to tread in the same steps;
to follow, to imitate;
ընդ ո՞ր —, by what road ? by what way ? which way ?
ընդ ուղիղ —ն, straight forward;
այս — հանէ ի գիւղ մի, this road leads to a village;
զրուցատրութեամբ կարճի —ն, company shortens distance.
babe, baby, little child;
young child, little boy, boy, lad;
youngster, stripling;
soldier, warrior;
servant, domestic;
— մատաղ, babe, infant;
— տղայ, child, little boy;
մանկունք եկեղեցւոյ, ուխտի մանկունք, clergy;
choristers;
մանկունք առագաստի, paranymphs, bridegroom's friends;
— կնամարդի, effeminate young man;
— նաւի, ship-boy, cabin boy;
— արքայի, court-page;
ինքնակալն —, the young prince;
մանկունք, my children;
— դու, young man;
— եմ ես, I am young;
—տիովք վախճանեալ, dead in youth;
cf. Ընտրան, cf. Ծեր.
margaret, pearl;
daisy;
margarine;
շարք —րտաց, string of pearls;
pearl necklace;
ծածկեալ —րտօք, pied with daisies;
մի՛ արկանէք զ—ս առաջի խոզաց, don't cast pearls to swine;
cf. Ընդելուզանեմ.
bee;
ձագ —աց, drone maggot;
գունդ, պարք —աց, swarm of bees;
գործասէր, ճարտար —, diligent, industrious bee;
— բզզէ, the bee buzzes.
clerk, official, minister;
servant, domestic, waiter, valet;
administrator, officiating, deacon;
religious, pious;
— արդարութեան, Minister of Justice;
cf. Պաշտօն;
cf. Պատերազմ;
— աստուածային վրէժխնդրութեան, instrument of divine vengeance;
—ք, Therapeutae, servants of God;
—ք արքունեաց, courtiers.
screw;
windlass, hand winch;
wheel and axle;
*whirligig;
— խոր or — մայր, hollow or female screw;
screw-box, nut;
— մանրաչափական, micrometrical screw;
— վերակոչ, nut-screw;
— օդահան, ventilating screw;
— արքիմեդեայ, Archimedes' screw, spiral pump;
— հոլանտացի, Dutch screw-pump;
— անվախճան or — անեզր, endless or perpetual screw, worm, creeper, conveyer.
column, pillar;
— չորեքկուսի, pilaster;
անջրպետ սեանց, intercolumnation;
չարք սեանց, colonnade;
— ամպ or ամպոյ, pillar of cloud;
cf. Շրջանակ.
beginning, commencement, outset;
origin, principle;
cause, matter, author, mother, motive, birth, base, foundation;
principle, maxim;
prelude, proem, exordium;
սկզբունք անընդմիջականք, immediate principles;
սկզբունք արքիմեդեայ, Archimedes' principles;
ի սրզբանէ or սկզբանէ, ի սկզբնուստ, in the beginning, at first, originally, firstly, primitively;
անդուստ or անդստին ի սկզբանէ, from the very beginning or outset, from the first, ab ovo, ab antiquo;
ի սրզբանէ ցկատարածն, from beginning to end;
ի սկզբանէ աշխարհի, since the creation of the world;
ի սկզբանէ էր բանն, in the beginning was the Word;
— առնել or առնուլ, ունել, cf. Սկսանիմ;
ի սկզբանէ, from the beginning, at the beginning;
cf. Սկիզբն.